Manda Yetiştiriciliği Maliyetleri ve Kar Oranları

Manda yetiştiriciliği ülkemizde her zaman olan ama buna rağmen çok fazla popüler olmayan bir hayvancılık koludur. Her ne kadar yaygın olmasa da hem yetiştiriciler için bir gelir kaynağı, hem de ülkemiz için alternatif et ve süt üretimi için ideal alternatiftir. Manda yetiştiriciliği üretici ve tüketicilere oldukça fazla ve önemli seçenekler sunmaktadır. Manda kelimesi Hindistan’da yer alan “Manda” bölgesinden dilimize girmiştir. Bunun yanında Asya ve Kuzey Amerika’da bu hayvanlara Water Buffalo (Su Mandası) ismi verilmektedir. Et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri kaynağı ile beraber tüm dünyada çeki hayvanı olarak ta kullanılmaktadır. Bir çiftlik hayvanı olarak manda; Güney Amerika, Güneydoğu Asya, Kuzey Afrika, Balkan ülkeleri, Avustralya ve bazı Orta Avrupa ülkelerinde yetiştirilmektedir. Dünya’da 40’a yakın ülkede yaygın olarak yetiştiriciliği yapılmaktadır.

Mandaların Sınıflandırılması

Bilimsel ismi ile manda, Bubalus bubalis olarak adlandırılmaktadır. Mandalar, geviş getiren ve çift tırnaklı sığır ailesinde yer almaktadır. Bubalus familyasında yer alan ilk mandanın 2 farklı çeşidi bulunmaktadır. Bunlar Asya mandaları (bubalina) ve Afrika mandaları (synserina) olarak ayrılırlar. Yabani veya evcil tüm mandaların ise 74 farklı ırkı bulunmaktadır. Bu ırklar genel olarak sınıflandırıldığında bataklık mandaları ve nehir (ırmak) mandaları olarak 2’ye ayrılır. Irklar bu 2 sınıf arasında değerlendirilir. Genel olarak bir değerlendirme yaptığımızda ise bataklık mandaları çoğunlukla yük hayvanı olarak kullanılmakta, nehir mandalarının ise et ve sütünden faydalanılmaktadır.

Mandaların Bilimsel Sınıflandırılması

Alem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Mammalia
Takım: Artiodactyla
Familya: Bovidae
Alt familya: Bovinae
Cins: Bubalus
Tür: Bubalus bubalis

Bataklık mandasında grubunda yer alan ırklar genellikle Güneydoğu Asya ve Çin’de bulunur. Bu mandalar bu bölgelerde yaşayan çiftçiler tarafından tarla işlerinde kullanılırlar. Günümüzde çok yaygın olmasa da özellikle pirinç tarlalarının sürülmesinde mandalardan fazlasıyla yararlanılmıştır. Bu manda türleri et ve süt üretimi için çok uygun değildir. Nehir mandalarının ise kökeni Hindistan’dır. Bu manda grubunda yer alan ırkların et ve süt verim özellikleri vardır ve bu amaçla yetiştirilirler.

Manda Irkları

Yukarıda söylediğimiz gibi 74 çeşit manda ırkı bulunmaktadır. Bunlar arasında önemli olan bazı ırkları sizler için vereceğiz.

Murrah: Hindistan kökenlidir ve bu bölgede yaygın olarak bulunur. Süt veriminden faydalanılır ve bu anlamda en iyi ırklardan birisidir.

Saidi: Özellikle Kuzey Mısır’da yetiştirilir. Yük taşımanın yanında süt verimi de olan bir ırktır.

Nili Ravi: Hindistan kökenli ve süt verimi yönüyle gelişmiş bir ırktır.

Kundi: Hindistan kökenli bir manda ırkıdır. Süt verimi için yetiştirilir. Siyah renkli ve iri bir ırktır.

Baladi: Güney Mısır’da yetiştirilir. Yük taşıma ve süt veriminden faydalanmak için yetiştirilir.

Malaii: Güneydoğu Asya’da yaygın olarak bulunan bir ırktır. Gri renkli bir vücuda sahiptir ve boynuzludur. Yük hayvanı olarak kullanılır.

Pandharpuri: Yine Hindistan’da yetiştirilen bir ırktır. Siyah renklidir ve oldukça uzun boynuzları bulunur. Süt verimi için yetiştirilir.

1960’lı yıllardan itibaren Dünya’daki manda nüfusu artma eğilimindedir. En çok mandaya ev sahipliği yapan ülke Hindistan’dır. Bu ülkeyi Çin ve Pakistan takip etmektedir. Özellikle Hindistan’da mandanın tüm çiftlik hayvanlarına oranı ve süt üretimindeki payı oldukça yüksektir.

Manda Süt Üretimi

Dünya’daki toplam süt üretiminin yaklaşık olarak %5’ini manda sütü oluşturmaktadır. İnek sütü ile kıyasladığımızda manda sütü daha fazla kuru madde, mineral, protein ve yağ içermektedir. Kuru madde, protein ve yağ oranının fazla olması manda sütünü değerli kılmaktadır. Manda sütü kaymak, yoğurt, peynir, dondurma gibi birçok süt ürünü yapımında kullanılabilmektedir.

Manda Et Üretimi

Süt veriminin yanında özellikle erkek mandalar et verimi amacı ile yetiştirilmektedir. Sığır eti ile kıyasladığımızda manda etinin yine daha fazla olumlu özelliğe sahip olduğunu görüyoruz. Manda eti, sığır etine göre %10 civarında daha fazla protein ve mineral içermektedir. Bunun yanında kolesterol ve kalori seviyesi %50 civarında daha azdır.

Türkiye’de Manda Yetiştiriciliği

1980’li yılların başında oldukça yoğun bir nüfusa sahip olan mandaların nüfusu her geçen yıl azalmış ve günümüzde onda bir oranına kadar düşmüştür. Ülkemizde yetiştirilen mandaların çok büyük kısmı nehir mandalarının bir alt grubu olan Akdeniz mandalarından köken almıştır ve Anadolu mandası olarak isimlendirilmektedir. Bölge bazlı olarak bir değerlendirme yaptığımızda Balıkesir, Afyon, Sinop, Samsun, Çorum, Amasya, Diyarbakır, Muş ve Sivas mandaların ülkemizde daha yoğun olarak bulunduğu bölgelerdir.

Türkiye’deki mandaların büyük çoğunluğu siyah renktedir ve geriye doğru kavisli, yay şeklinde boynuzları vardır. Sığırlara göre mandalar daha az oranda ter bezi içerir. Bu sebepten dolayı yaşadıkları yerlerde mutlaka göl veya su birikintisi olmalıdır.

Ülkemizdeki mandalar genellikle süt ve süt ürünleri üretimi için kullanılmaktadır. Erkekleri ve süt verimi sonlanan hayvanlar ise et verimi için kesime sevk edilmektedir. Fakat son yıllarda sadece et için özel yetiştirilen mandalarda vardır. Anadolu mandasına ait bazı değerlerden bahsedecek olursak; laktasyon süreleri 200-280 gün arasındadır ve laktasyon süresi süt verimleri ise 800-1100 litre kadardır. Ergin bir manda yaklaşık 500 kg canlı ağırlığa sahiptir.

Manda Yetiştiriciliği

Mandaların sığırlara karşı bazı avantajları bulunmaktadır. Bunlar arasında en önemlileri ucuz yemleme maliyetleri, daha az iş gücü istemesi ve hastalıklara karşı dayanıklılık gelmektedir. Mandalar daha düşük kalitede olan kaba yemleri tüketmelerine rağmen sindirim sistemleri sığırlara göre daha yeteneklidir. Bu sayede yemden yararlanma oranları daha yüksek olmaktadır. Genellikle sağmal mandalara kaba yem dışında kesif yem ilavesi verimi artırmak amacı ile yapılmaktadır.

Manda yetiştiriciliği yapmak için basit barınaklar yeterli olacaktır. Daha az teknolojik sığır çiftlikleri olarak düşünebilirsiniz. Tek olması gereken ekstra özellik su birikintisidir. Çiftliğin büyüklüğüne ve manda sayısına göre uygun bir büyüklükte su birikintisi yapmanız gerekir. Eğer çevrenizde doğal göl veya su birikintisi varsa bu alanlarda kullanılabilir.

Ülkemizde çeşitli kuruluşlar aracılığı ile eğer bu işe girmek istiyorsanız desteklemelerden ve teşviklerden faydalanabilirsiniz.

Manda Fiyatları

Mandalar yaşları, cinsiyetleri ve genel durumları göz önünde bulundurularak fiyatlandırılır. Yaklaşık bir değer verdiğimizde 1 yaş üzerindeki mandalar için fiyatlar 4.000-10.000 TL arasında değişmektedir. Malak fiyatları ve erkek hayvanların fiyatları damızlık dişi mandalara göre biraz daha düşüktür.